History

Eagle of the 5th Polish Rifle Division in Siberia

Orzeł 5 Dywizji Strzelców Polskich na Syberii,

brass, stamping, Russia, 1919

Orzeł wykonany z mosiądzu. Na jego głowie umieszczona została korona z krzyżem. Skrzydła zaokrąglone, dochodzące do korony, nogi oparte na rozetach tarczy amazonek, ogon stylizowany W centralnej części tarczy amazonek inicjały: W. S. P. [Wojsko Polskie Syberia]. Na dolnym szlaku napis: ZA OJCZYZNĘ I WOLNOŚĆ. Utworzona na Syberii w styczniu 1919 roku 5 Dywizja Strzelców Polskich powstała z połączenia wcześniej już istniejących na terenie Rosji polskich formacji oraz jeńców wojennych (głównie z armii austriackiej). Formalnie podlegała Armii Polskiej we Francji generała Józefa Hallera. Dowódcą dywizji został pochodzący z Kowieńszczyzny pułkownik Kazimierz Rumsza (od grudnia 1917 roku dowódca batalionu w I Korpusie Polskim, wcześniej podpułkownik w armii rosyjskiej).

Następnie dowodził on 1. Pułkiem Strzelców Polskich im. T. Kościuszki, z którym pod koniec 1918 roku walczył z bolszewikami. Żołnierze 5 Dywizji wsławili się szczególnie, podczas ewakuacji na wschód, osłaniając odwrót oddziałów rosyjskiej Białej Armii pod dowództwem admirała Aleksandra Kołczaka, Korpusu Czechosłowackiego i wojsk Ententy. Walki z bolszewikami toczyły się w ciężkich zimowych warunkach, wzdłuż transsyberyjskiej linii kolejowej na przestrzeni ponad 1000 kilometrów. Jednak w wyniku zdrady ze strony dotychczasowego sojusznika tj. Korpusu Czechosłowackiego 10 stycznia 1920 roku Dywizja zmuszona została do kapitulacji. Nie był to pierwszy przypadek zdrady, gdyż w listopadzie 1919 roku, tj. jeszcze przed ewakuacją na stronę czerwonych przeszli żołnierze litewscy służący w 5 DSP. Oficerowie zostali rozbrojeni i zamordowani tydzień później. Losy Polaków, którzy dostali się do sowieckiej niewoli (oprócz wojskowych znaleźli się w niej także cywile, w tym członkowie rodzin oficerów i żołnierzy) były w większości tragiczne. Pomimo iż warunki kapitulacji przewidywały zachowanie nietykalności osobistej, wielu oficerów i żołnierzy zostało rozstrzelanych, inni w tym także cywile na wiele lat trafiali do więzień i obozów koncentracyjnych (łagrów), jakie komuniści w Rosji zaczęli tworzyć już w 1918 roku.

Po uwięzieniu zostali oni ograbieni przez bolszewików ze wszystkiego co przedstawiało jakąkolwiek wartość tj. rzeczy osobistych, środków medycznych, a nawet prowiantu. Tylko nielicznym udało się uciec z niewoli. Pozostali, którzy przeżyli więzienia i obozy Czeki (a było ich niewielu) powrócili do kraju w ramach wymiany jeńców po zakończeniu wojny polsko-sowieckiej. Ci którzy nie złożyli broni i uniknęli niewoli starali się dotrzeć do najbliższych portów, aby drogą morską powrócić do Polski. Ocenia się, że różnymi drogami do kraju wróciło około 2 tysięcy żołnierzy. Jednym z ocalałych był wspomniany już pułkownik Kazimierz Rumsza. Stanął on na czele oddziału liczącego 1000 oficerów i żołnierzy, do którego dołączyło około 300 cywilów. Udało im się dotrzeć do wybrzeży Morza Japońskiego, by z portu w Dairen (obecnie Dalian) wyruszyć w trwający blisko trzy miesiące rejs do Gdańska.

Po powrocie do Polski w oparciu o oficerów i żołnierzy 5 Dywizji Strzelców sformowany został batalion kadrowy, który stał się podstawą do utworzenia w czerwcu 1920 roku Syberyjskiej Brygady Piechoty. Jej dowódcą został pułkownik Rumsza. Już w sierpniu Brygada wzięła udział w Bitwie Warszawskiej, przyczyniając się do rozbicia 4. Armii bolszewickiej, tracąc jednocześnie 50 procent swojego stanu osobowego. Za udział w walkach przeciwko korpusowi jazdy Gaj-chana pułkownik Kazimierz Rumsza odznaczony został Orderem Wojskowym Virtuti Militari V klasy. Eksponat zakupiony do zbiorów w 1996 roku.

Orzeł 5 Dywizji Strzelców Polskich na Syberii
Author: Muzeum Regionalne w Krasnymstawie
Back
Najnowsze wydarzenia
Recent events
Wirtualne zwiedzanie
Virtual tour
Galeria
Krasnystaw Gallery
Wystawy
Exhibitions